Qədim Romada yeməkdən sonra əl salfetləri əvəzinə qıvrım saçlı oğlanlardan istifadə edirdilər. XVIII-ci əsrə qədər uşaqları tərbiyə məqsədi ilə fiziki cəzaya məruz qoymaq adət idi. Hətta 8 yaşında taxta çıxan Fransa kralı XIV Lüdovik səhər şallaqlanmaq düşüncələri ilə yuxusuzluqdan əziyyət çəkirdi.

XIX əsrdə uşaqları qorxulu personajlarla qorxutmaq məşhurlaşdı. ХХ əsrdən etibarən valideynlər uşaqlarına daha çox vaxt ayırmağa başladılar. Yalnız belə tərbiyə həddindən artıq qorunma ilə ifadə edilir ki, bu da faydalı bacarıqların, o cümlədən maliyyə sahəsinin inkişafının dondurulmasına səbəb olur.

İnsanlarda əsas psixolojı proqram 7 yaşa qədər yığılır. O, işqabiliyyətli və ya tənbəl, fəal və ya passiv, cəsur və ya qorxaq olacaq. Bu yaşda uşaq məlumatı tez qavrayır, ciddi qərarlar qəbul edən təfəkkür isə hələ formalaşmayıb. İlk baxışdan faydalı və ya neytral görünən informasiya uşaqda ömrünün sonuna qədər uğursuzluq özəyi kimi formalaşa bilər.

Cizgi filmlərin təsiri

Uşaqlar televizor qarşısında sonsuz vaxt keçirməyə hazırdılar. Ancaq kommersiya məqsədli animasiya filmləri uşağın ahəngdar inkişafına deyil, qazanc əldə etməyə yönəldilmişdir. Əsas, diqqəti cəlb etmək və cizgi filmi brendlərini almağa sövq etməkdir.

Problem ondadır ki, uşaqlar cizgi film qəhrəmanlarının davranışlarını təqlid edirlər. Uşaq “Maşa və Ayı” filminə baxdıqdan sonra özünü necə aparacaq? Təbii ki, eqoist, tənbəl, əxlaqsız, qeyri-insani olan əsas qəhrəman kimi. O, heç vaxt işləmir və öz kefinə görə yaşayır, mehriban ayı üzərində parazitlik edərək. Uşaqda həvəsli yaradıcı deyil, şıltaq istehlakçı davranışı formalaşır.

Karikaturaçılarda zəngin insanların gözəl obrazlarına nadir hallarda rast gəlmək olur, bir qayda olaraq, onlar iyrəncdirlər. Yetkin bir uşağın şüuraltı zehni mənfi personaja çevrilmək istəmir, ona görə də onu sərfəli sövdələşmələrdən qorumağa çalışacaq, məsələn, qorxu hormonu adrenalini istehsal edərək.

Valideynlərin təsiri

Əksər valideynlər övladlarını sevgi, qayğı ilə əhatə edib, şıltaqlıqlarına göz yumaraq onlara yaxşı həyat istəyirlər. Belə şəraitdə həyat anlaşılan və proqnozlaşdırıla bilən olur. Sadəcə xahiş etmək qalır, müqavimət görsən şıltaqlıq et və istədiyini əldə edəcəksən.

Ancaq böyüklər dünyasında bu işləmir, çünki danışıqlar aparmağı bacarmaq gərəkdir, lakin korlanmış ərköyün uşaq ünsiyyət bacarıqlarından məhrumdur. Uşaqlara həddindən artıq qayğı və onlayn dünyada yaşamaq karyera yüksəlişi üçün zəruri olan emosional intellektin inkişafına mane olur. Talentsmart bir milyondan çox amerikalını sınaqdan keçirdi. Emosional intellekt top-menecerlərin 90%-də, ancaq müxtəlif biznes sahələrindən olan adi işçilərin yalnız 20%-də inkişaf etmişdir.

Gələcək peşəni seçmək abituriyent üçün məsuliyyətli addımdır. Uşağın onlar üçün gerçəkləşməyən peşəkar xəyallarını həyata keçirməsini istəyən valideynlər qoşulduqda vəziyyət daha da çətinləşir. Budur istedadlı uğursuz memar mühasibatlıq oxumağa göndərilir. Uşaq valideynlərin istədiyi kimi və ya onların istəyinin əksinə yaşaya bilər, lakin nadir hallarda öz həyatını yaşayırlar ki, bu da uğur qazanmaq şansını azaldır.

Birbaşa təklif və təlqin valideynin arsenalında ən populyar vasitələrdən biridir. Bunun üçün uşağa daim eyni şeyi təkrarlamaq lazımdır. Bir az diqqətli valideynlər müsbət sözlərdən istifadə edirlər. Bəziləri sanki birbaşa etiket asırlar: “ağlağan”, “qabiliyyətsiz”, “bacarıqsız”, “qorxaq”. Bu ifadələr məhvedici proqramlar şəklində uşağın şüuraltına nüfuz edir və zamanla valideynlərin təyin etdiyi kimi həyata keçməyə başlayır.

Uşaq bağçası və məktəbin təsirləri

Uşaqlar hər şeylə çox maraqlanırlar. Laqeyd pedaqoqlar biliyə olan məhəbbəti korlamağa qadirdirlər, çünki uşaqlar itaətkar olsalar, işləmək daha asandır. Cəza itaəti aşılamağın ən asan yoludur.

Nəticədə təşəbbüskarlıq və müstəqillik boğulur. Yetkinləşdikdən sonra uşaq yeni layihələr üçün məsuliyyət götürməkdən, insanlarla tanış olmaqdan qorxacaq və bir qızla tanış olmaq kabusa çevriləcək.

Dövlət yekun attestasiyasından, imtahandan uğurla keçməyin sirri daim sıxışdırmaqdır. Məktəbli gəzən ensiklopediyaya çevrilir, informasiyanın təhlili, dərk edilməsi isə yoxdur. Uşaqda “klip təfəkkürü” inkişaf edir – o, çox şey bilir, lakin bir-birindən fərqli məlumat hissələrini bir bütövdə birləşdirə bilmir.

Əlaçılar böyük miqdarda məlumatı mənimsəyərkən, zəif şagirdlər aktiv şəkildə ünsiyyət yaradır, ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirir və əlaqələr qururlar. Rəhbər vəzifələrdə və biznesdə danışıqlar aparmaq, inandırmaq, nitqdə cazibədar olmaq və əlaqələrdən istifadə etmək vacibdir ki, bu əlaçı şagirdlərdə heç də yaxşı alınmır.

Ədəbiyyat üzrə məktəb proqramı əksər şagirdlərə darıxdırıcı gəlir. Daim maraqsız kitab oxumaq ədəbiyyat sevgisini öldürür, inşa yazmaq isə işgəncəyə çevrilir. Problem kitablarda deyil, oxucunun yetkinləşməməsindədir. İstedadlı ədibin – fantastik yazıçının gələcəyi məhv olacaq. Yazı yazmaq fikri onu ürpədəcək.